Củ mài được dùng nhiều trong y học cổ truyền và thực phẩm chức năng. Củ mài cũng có trong các câu truyện cổ tích của Việt Nam. Vậy củ mài có tác dụng gì với sức khỏe là câu hỏi của nhiều người. Trong Đông y, củ mài có tên là dược là hoài sơn, có vị ngọt, tính bình, có tác dụng bổ tỳ vị, ích tâm phế, bổ thận, chỉ tả lỵ, có tác dụng rất tốt cho người bệnh suy nhược cơ thể, chán ăn, trẻ em suy dinh dưỡng, rối loạn tiêu hóa, ... Dưới đây chúng ta cùng đi tìm hiểu chi tiết xem củ mài có tác dụng gì với sức khỏe con người như thế nào?
Củ mài có tác dụng gì với sức khỏe con người?
1. Tổng quan về củ mài
Tên gọi khác của củ mài là hoài sơn, sơn dược, chỉnh hoài hay khoai mài. Tên khoa học là Dioscorea Persimilis.
+ Đặc điểm thực vật: Củ mài là một loại cây dây leo cuốn có phần thân khá nhẵn với màu hơi đỏ hồng. Phần rễ mầm lên thành củ, dài có khi tới hơn 1m, đường kính khoảng từ 2 – 10cm cùng nhiều rễ con. Mặt phía ngoài của củ mài có màu vàng nâu, tương đối nhẵn. Bên trong khi bẻ ra sẽ thấy có màu trắng ngà và không xuất hiện xơ.
Lá của cây là lá đơn, mọc đối nhau có hình tim dài cùng cuống dài, mép lá nhẵn. Mỗi chiếc lá thường sẽ có khoảng 5 - 7 gân lá mọc tỏa ra từ gốc. Ở các kẽ lá mọc lên những củ con còn được gọi là thiên hoài hoặc dái củ mài.
Bộ phận hoa thì mọc thành từng chùm ở các kẽ lá, bao gồm nhiều hoa nhỏ có màu trắng vàng. Phần quả là quả nang có 3 cánh, phía trong có các hạt cánh mỏng với màu nâu xỉn.
+ Bộ phận sử dụng: Phần rễ củ.
+ Phân bố: Dược liệu này được tìm thấy ở nhiều nước như Trung Quốc, Việt Nam, Thái lan, Myanmar và điển hình là ở vùng Himalayas. Ở Việt Nam, củ mài xuất hiện khá nhiều ở các tỉnh miền Bắc và miền Trung từ Huế trở ra, nhất là ở Hà Giang, Quảng Ninh, Thanh Hóa, Nghệ An.
+ Thu hái và sơ chế: Củ mài có thể được thu hái vào bất cứ mùa nào trong năm, phổ biến nhất là mùa thu đông. Khi cây đã chết khô thì đào để lấy phần rễ củ và cắt bỏ phần gốc thân.
+ Cây củ mài có lá hình tim dài, thân màu hơi đỏ hồng: Sau khi lấy được phần củ mài thì đem đi rửa sạch rồi gọt vỏ và ngâm trong phèn chua khoảng từ 2 - 4 giờ cho bớt nhớt. Tiếp đến vớt ra rửa lại cho sạch và cho vào lò sấy lưu huỳnh tới khi củ mềm ra. Mang củ ra phơi cho đến khi se lại rồi sấy lưu huỳnh thêm 24 giờ nữa. Sau đó tiến hành phơi cho đến khi khô. Muốn nhanh hơn có thể sấy ở nhiệt độ 50 - 60°C.
+ Bảo quản: Dược liệu củ mài nên được bảo quản trong túi kín để ở nơi khô ráo, thông thoáng. Điều này sẽ giúp tránh được ẩm mốc hay sâu mọt.
+ Thành phần hóa học: Dược liệu củ mài có chứa khoảng 63,25% tinh bột, 0,45% lipid, 6,75% protid, 2- 2,8% chất nhầy.
Ngoài ra, nó còn có thêm các thành phần khác như dioscin, allantoin, saponin có nhân sterol, cholin cùng hàng loạt các axit amin và nguyên tố vi lượng.
2. Củ mài có tác dụng gì?
+ Chữa kiết lỵ, tiêu chảy lâu ngày do tỳ vị hư nhược:
- Bài thuốc 1: Dùng củ mài, bạch truật, đảng sâm, cam thảo mỗi loại 80g; biển đậu 60g; trần bì, liên nhục, cát cánh, ý dĩ nhân, sa nhân mỗi loại 30g. Tán tất cả các nguyên liệu thành bột mịn sau đó trộn đều lên. Người lớn dùng mỗi lần 8 - 12g, ngày 1 - 3 lần. Trẻ em thì giảm 1/2 liều. Có thể dùng với nước sôi nguội hay đem sắc thành nước uống.
- Bài thuốc 2: Chỉ sử dụng củ mài, đem sao vàng rồi tán thành bột. Tiếp đến cho vào một chút nước cơm và muối rồi đem trộn đều thành hồn hợp như hồ ăn của trẻ em. Mỗi lần chỉ nên dùng từ 8 - 10g củ mài.
- Bài thuốc 3: Cần có 60g củ mài, 120g nhục thung dung, 180g ngũ vị tử, 90g đỗ trọng đã sao vàng, 30g thần phục, 30g ba kích, 30g ngưu tất, 30g thục địa, 30g trạch tả, 30g xích thạch chỉ. Tất cả các nguyên liệu này đem tán bột rồi trộn với hồ và vò viên. Tốt nhất chỉ nên làm viên có kích thước bằng hạt đậu đen. Mỗi lần có thể uống từ 20 - 25 viên.
+ Chữa cơ thể suy nhược sau khi ốm: Ngoài ra, tác dụng của củ mài còn có thể chữa suy nhược cơ thể sau khi ốm. Bạn chỉ cần dùng 15g củ mài, 120g vừng đen, 20g đường đỏ, 200g sữa bò, 100g đường phèn và 30g gạo tẻ. Đầu tiên, bạn đem củ mài thái nhỏ; vừng và gạo rang chín vàng nghiền nhỏ, cho nước vào khuấy đều rồi lọc lấy nước. Tiếp theo, bạn đem trộn với sữa bò, đường phèn, đun sôi cùng củ mài rồi khuấy chín và dùng món ăn bài thuốc này trong ngày.
+ Bài thuốc kiện tỳ tiêu thực, sử dụng cho trẻ em:
- Dược liệu: 60g củ mài sao vàng, 45g bạch biển đậu sao vàng, 45g sơn trà, 45g mạch nha, 45g đương quy, 45g thần khúc, 30g bạch truật sao vàng, 30g trần bì, 30g sử quân tử, 20g hoàng liên, 20g cam thảo.
- Thực hiện: Tất cả dược liệu đã chuẩn bị đem tán thành bột mịn rồi trộn với mật ong và vò thành từng viên cỡ bằng hạt đậu đen. Mỗi lần cho trẻ uống chỉ 3g thuốc, 2 – 3 lần/ngày.
+ Chữa chứng di tinh nhiều lần:
- Bài thuốc 1: Sử dụng củ mài, phục linh, bạch truật, táo nhân, kim anh, khiếm thực, đảng sâm mỗi loại 12g; viễn chí, ngũ vị tử mỗi loại 6g; cam thảo 4g. Đem sắc nước để uống mỗi ngày.
- Bài thuốc 2: Cần có 200g củ mài, 100g ý dĩ, 100g hạt sen, 100g củ sung. Các nguyên liệu đem sao vàng, phơi hay sấy cho khô rồi tán thành bột mịn. Mỗi ngày sử dụng khoảng 12g với nước cơm.
- Bài thuốc 3: Dùng 10g củ mài cùng 10g quả chốc xôi đem sao vàng. Sau đó sắc với nước uống như uống trà mỗi ngày.
+ Chữa đái tháo đường:
- Bài thuốc 1: Chuẩn bị 24g củ mài; tri mẫu, hoa phấn, hoàng kỳ, cát căn mỗi loại 12g; cam thảo 4g; ngũ vị tử 6g. Sao vàng tất cả dược liệu đã chuẩn bị rồi sắc lấy nước uống.
- Bài thuốc 2: Cần có 180g củ mài, 90g liên tử, 40g phục linh, 350g ngũ vị tử, 300g thỏ ty tử. Các dược liệu này đem tán thành bột mịn rồi trộn với hồ và rượu, sau đó vò viên bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần có thể dùng khoảng 20 - 30 viên với nước cơm.
- Bài thuốc 3: Sử dụng 24g hoài sơn, 9g mạch môn đông, 9g thiên hoa phấn. Đem sắc với nước để uống hằng ngày.
+ Bài thuốc chữa suy dinh dưỡng kèm tiêu chảy ở trẻ em:
- Dược liệu: Chuẩn bị 100g củ mài, 100g ý dĩ, 50g phòng đẳng sâm, 50g bạch truật, 100g mạch nha, 25g hạt cau, 25g vỏ quýt.
- Thực hiện: Đem các dược liệu đã chuẩn bị đi sao vàng rồi tán thành bột mịn và trộn đều. Mỗi ngày cho trẻ uống khoảng từ 15 – 20g bột.
+ Bài thuốc chữa đau lưng:
- Dược liệu: Củ mài, sơn thù du mỗi loại 10g; đỗ trọng, ba kích, ngưu tất mỗi loại 12g; ngũ gia bì, quế tâm, độc hoạt, cẩu tích mỗi loại 8g, phòng phong 6g.
- Thực hiện: Đem tất cả các dược liệu đã chuẩn bị tán thành bột mịn. Sau đó trộn đều và thêm mật ong vào để vò thành từng viên cỡ bằng hạt đậu xanh. Mỗi lần uống tầm 10 viên, nên dùng khi bụng đói.
+ Chữa nam giới di tinh, đau lưng, suy yếu: Tác dụng của củ mài còn được nhắc đến với công hiệu chữa đau lưng, nam giới di tinh. Bạn lấy 200g củ mài, 100g củ súng, 100g hạt sen và 100g ý dĩ. Tất cả nguyên liệu bạn đem sao sấy khô rồi tán thành bột và uống 20g với nước cơm.
3. Một số món ăn bài thuốc từ củ mài
+ Cháo củ mài: Sử dụng 30g củ mài, 50g gạo nếp. Nấu cháo như bình thường. Có thể thêm đường trắng hoặc muối tùy ý khi ăn. Ăn ngày 2 bữa sáng và tối, ăn nóng. Món ăn này giúp chữa các trường hợp tỳ vị hư, tiêu chảy, hội chứng lỵ mạn tính, khí huyết hư, chán ăn, khô miệng khát nước.
+ Bột củ mài: Dùng 200g củ mài, 100g củ súng, 100g hạt sen, 100g ý dĩ. Tất cả sao xấy khô tán bột, uống mỗi ngày 20g với bước cơm. Bài thuốc giúp chữa tiêu chảy, phân có mùi tanh; nam giới bị di tinh, đau lưng, suy yếu.
+ Rượu củ mài: Bạn dùng 250g củ mài đã thái lát, 250g thần khúc, 1 lít rượu 30 - 35 độ. Tất cả nguyên liệu bạn cho vào ngâm trong 10 - 15 ngày là dùng được. Bạn sử dụng bài thuốc này mỗi lần uống từ 10 - 20ml. Thích hợp dùng cho người mắc chứng đau đầu, chóng mặt
+ Canh củ mài, tụy lợn: Sử dụng 60g củ mài, 1 cái tụy lợn. Bạn đem tất cả nguyên liệu rửa sạch, thái lát hầm rồi hầm nhừ. Khi sôi, bạn nêm nếm gia vị vừa ăn là có thể sử dụng được. Món ăn này có thể chữa chứng đái tháo đường.
+ Nước bột gạo củ mài: Sử dụng 100g củ mài, 100g củ súng, 30g xuyên tiêu, 1kg gạo nếp. Gạo nếp ngâm qua đem, vo sạch, để khô, rang chín, tán bột. Củ mài, củ súng, xuyên tiêu đem sao vàng, tán bột. Trộn đều 2 thứ bột với nhau. Mỗi lần ăn lấy 30-60g pha với nước sôi, đường trắng. Thường được dùng cho các trường hợp kén ăn, chán ăn, chậm tiêu...
+ Cháo bồ tỳ: Dùng 50g củ mài, 20g khoai sọ, 50g gạo tẻ, nấu cháo ăn trong ngày. Thường xuyên ăn món này sẽ giúp bồi bổ cơ thể, chóng lại các chứng mệt mỏi, kén ăn, miệng khát.
4. Hướng dẫn lựa chọn và bảo quản củ mài
Chọn những củ mang lại cảm giác chắc và nặng tay
Chọn củ không bị xước vỏ, không có vết bầm tím, vết lồi lõm hay vết nứt
Nếu dùng để ăn, bạn có thể bảo quản nơi khô ráo, tránh ánh nắng trực tiếp từ mặt trời. Tuy nhiên, bạn không nên để khoai mài quá lâu ngoài nhiệt độ thông thường
Nếu dùng để làm thuốc, quy trình bảo quản cần phải kỹ càng hơn. Bạn hãy sử dụng túi zip hoặc túi hút chân không để bảo quản. Để ở nơi khô thoáng, tránh ánh nắng trực tiếp từ mặt trời
+ Cách chế biến củ mài đúng cách:
Chè khoai mài là một món ăn phổ biến, vừa ngon vừa bổ cho sức khỏe
Rửa sạch, gọt vỏ, ngâm với nước phèn để loại bỏ chất nhớt (theo tỷ lệ 1 lít nước: 10g phèn chua).
Nếu bạn muốn chế biến món ăn thì chế biến ngay sau bước trên. Nếu bạn muốn làm thuốc thì phải tiếp tục bước bên dưới.
Sấy diêm sinh (sấy bằng lưu huỳnh) liên tục trong 3 ngày đêm đến khi củ mềm nhũn, rửa sạch rồi phơi cho se lại. Tiếp tục sấy diêm sinh cho đến khi củ mềm, phơi đến gần khô lại sấy diêm sinh một lần nữa. Cuối cùng, giã nhuyễn để làm thuốc.
5. Bạn cần lưu ý gì khi tăng cường sức khỏe bằng củ mài?
Thông thường, củ mài được đánh giá là loại thực vật lành tính. Tuy nhiên, nếu bạn dùng chất bổ sung chiết xuất từ nó, hãy thảo luận trước với bác sĩ về những rủi ro phát sinh tác dụng phụ. Ví dụ, đôi khi các hoạt chất trong hoài sơn có nguy cơ tương tác với thuốc dùng trong liệu pháp thay thế hormone hoặc thuốc tránh thai.
Ngoài ra, các chuyên gia cũng khuyến nghị những đối tượng sau nên tránh phương thuốc này, bao gồm:
Mẹ bầu hoặc phụ nữ đang cho con bú
Phụ nữ mắc bệnh liên quan đến hormone, ví dụ như lạc nội mạc tử cung, xơ tử cung, một số loại ung thư (vú, tử cung, buồng trứng) …
Mặt khác, dù hiếm gặp nhưng phản ứng dị ứng cũng có nguy cơ xảy ra, chẳng hạn như phát ban. Đồng thời, tiêu thụ quá nhiều củ mài hoặc chiết xuất từ loại thực vật này có thể dẫn đến:
Buồn nôn
Nôn
Tiêu chảy
Trên đây chúng tôi đã giúp bạn tìm hiểu củ mài có tác dụng gì với sức khỏe con người như thế nào. Hy vọng bài viết sẽ hữu ích với bạn và người thân. Cảm ơn bạn đã quan tâm, chúc bạn và gia đình luôn mạnh khỏe, hạnh phúc !
Có thể bạn quan tâm:
>>> Công dụng của lá bạc hà với sức khỏe như thế nào?
>>> Công dụng của hà thủ ô đỏ với sức khỏe như thế nào?
>>> Công dụng của đông trùng hạ thảo với sức khỏe như thế nào?
Viết bình luận