Carotenoid là một dạng sắc tố hữu cơ có tự nhiên trong thực vật và các loài sinh vật quang hợp khác như là tảo, một vài loài nấm và một vài loài vi khuẩn. Carotenoid là gì và tác dụng ra sao là câu hỏi của nhiều người. Carotenoids là những gì mang lại màu vàng cam rực rỡ cho những thứ như cà rốt, lòng đỏ trứng, ngô và hoa thủy tiên. Có hơn 750 loại carotenoit tự nhiên, nhưng chúng ta chỉ thấy khoảng 40 trong chế độ ăn uống bình thường của con người. Dưới đây chúng ta cùng đi tìm hiểu chi tiết Carotenoid là gì và tác dụng ra sao?
Carotenoid là gì và tác dụng ra sao?
1. Carotenoid là gì?
Thuật ngữ carotenoid dùng để chỉ một họ gồm khoảng 600 sắc tố thực vật khác nhau. Sắc tố thực vật Carotenoid được coi là dưỡng chất màu bởi có nhiều đặc tính tương tự như vitamin.
Cũng như nhiều dưỡng chất thiết yếu khác, carotenoid mang lại những lợi ích cho sức khỏe, như tăng cường khả năng đề kháng chống nhiễm khuẩn, ngăn ngừa tổn thương DNA (Deoxyribonucleic acid) và các chất liệu di truyền khác…
Khác với cây cỏ, con người không thể tự tổng hợp ra carotenoid mà sử dụng carotenoid từ việc ăn thực vật nhằm bảo vệ bản thân mình. Carotenoid giúp chống lại các tác nhân oxy hóa từ bên ngoài. Thiên nhiên có đến khoảng 600 loại carotenoid khác nhau, trong đó có 50 loại carotenoid hiện diện trong thực phẩm. Thế nhưng trong máu của người có khoảng 15 loại được tìm thấy và chúng đang được chứng minh là đóng vai trò quan trọng đối với đời sống con người.
Carotenoid không phải là tên riêng của một chất nào mà là tên của một nhóm các hợp chất có công thức cấu tạo tương tự nhau và tác dụng bảo vệ cơ thể cũng tương tự nhau. Carotenoid khá quen thuộc với chúng ta là bêta-caroten hay còn gọi là tiền chất của vitamin A. Trong mấy năm gần đây người ta còn nói nhiều đến các carotenoid khác như lycopen, lutein và zeaxanthin.
Dựa vào phần cấu tạo, chia làm hai loại. Loại chỉ chứa C, H như alpha carotene, beta carotene, lycopene. Loại có chứa nhóm chức có mặt O như lutein, xanthophyll. Trong đó, beta carotene là loại quan trọng nhất. Beta carotene có màu vàng. Có nhiều trong cà rốt, bí đỏ, xoài, và các loại rau màu xanh đậm. Khi hấp thu vào cơ thể, beta carotene chuyển hóa thành vitamin A. Beta carotene là chất chống oxy hóa mạnh, ngăn chặn tế bào ung thư, chống sự hình thành cục máu đông trong thành mạch máu. Sau khi chuyển thành vitamin A có tác dụng bảo vệ niêm mạc mắt, tăng cường miễn dịch cơ thể.
2. Carotenoid có tác dụng ra sao?
+ Carotenoids tốt cho mắt: Bổ sung carotene có thể giúp giảm nguy cơ phát triển thoái hóa điểm vàng liên quan đến tuổi. National Institutes of Health thừa nhận rằng việc bổ sung carotenoid chứa carotenoid có đặc tính chống oxy hóa như beta-carotene, lutein và zeaxanthin, có thể hữu ích để điều trị và ngăn ngừa liên quan đến tuổi thoái hóa điểm vàng. Ngoài ra, đôi khi bổ sung lutein và zeaxanthin để giảm nguy cơ phát triển các bệnh về mắt và cải thiện chức năng của mắt.
+ Carotenoids tốt cho tim mạch: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng carotenoids có thể giúp giảm nguy cơ phát triển chứng xơ vữa động mạch (sự tích tụ mảng bám trong thành động mạch phục vụ thu hẹp mạch máu của bạn). Tăng huyết áp, không dung nạp glucose và béo phì là những yếu tố nguy cơ gây xơ vữa động mạch và các nghiên cứu đã chỉ ra rằng carotenoids giúp cải thiện các yếu tố nguy cơ này.
Ngoài ra, carotenoids cũng có thể giúp cải thiện chứng xơ vữa động mạch sớm mà chưa tiến triển thành bệnh tim mạch đầy đủ. Tuy nhiên, dường như những lợi ích về tim mạch này chỉ có thể được gặt hái khi đã tiêu thụ carotenoids trong một thời gian dài (9 đến 20 năm theo đề xuất của một nghiên cứu).
+ Carotenoids bảo vệ lão hóa da: Hầu hết lão hóa da là do bức xạ UV. Các nghiên cứu đã chỉ ra rằng carotenoids khi được tiêu thụ sẽ được lưu trữ trong da của bạn và giúp chống lại tổn thương da do bức xạ UV. Lycopene và beta-carotene sẽ rất tốt với việc bảo vệ lão hóa da do bứa xạ. Các chất bổ sung Lycopene và beta-carotene cũng có hiệu quả trong việc ngăn ngừa đỏ da do bức xạ UV. Tác dụng này thậm chí còn rõ rệt hơn khi bổ sung lycopene hoặc beta-carotene được kết hợp với vitamin E.
+ Bảo vệ ung thư da: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra rằng carotenoids giúp bảo vệ chống lại sự phát triển của ung thư da và ung thư tiền da. Một cách nó làm điều này là bằng cách thúc đẩy sự biệt hóa tế bào và ức chế chu kỳ tế bào. Một cách khác để bảo vệ chống lại ung thư da là điều chỉnh apoptosis (chết tế bào). Carotenoids có thể gây chết tế bào trong các tế bào khối u ác tính.
+ Lợi ích sức khỏe tiềm năng: Ngoài những lợi ích sức khỏe đã biết của carotenoids, còn có những lợi ích tiềm năng bổ sung mà một số nghiên cứu đề xuất.
- Sức khỏe của xương: Một nghiên cứu cho thấy rằng carotenoids, đặc biệt là lycopene, có tác động tích cực đến sức khỏe của xương. Một nghiên cứu khác cũng cho thấy dùng beta-carotene và beta-cryptoxanthin có thể giúp giảm nguy cơ phát triển loãng xương (tình trạng xương của bạn yếu hơn bình thường).
- Tốc độ chậm của suy giảm tâm thần: Một bài báo y khoa được công bố trên Tạp chí của Hiệp hội Y khoa Hoa Kỳ cho thấy rằng bổ sung beta-carotene lâu dài có thể mang lại lợi ích nhận thức.
- Tăng cường miễn dịch: Người ta cho rằng carotenoids tăng cường khả năng miễn dịch, đặc biệt là các loại carotenoit vitamin A vì bản thân vitamin A cần thiết cho chức năng hệ thống miễn dịch tốt.
- Ung thư phổi: Một số nghiên cứu đã chỉ ra rằng lượng carotenoids cao có liên quan đến nguy cơ phát triển ung thư phổi thấp hơn ở những người không hút thuốc. Tuy nhiên, các thử nghiệm lâm sàng đã được tiến hành đã không chỉ ra rằng bổ sung carotene có thể giúp ngăn ngừa ung thư phổi.
- Ung thư vú và giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt: Trong khi vẫn đang được điều tra, nhiều nghiên cứu cho rằng carotenoids, đặc biệt là lycopene, có tác dụng chống ung thư đối với các bệnh ung thư phụ thuộc hormone giới tính như ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt.
Các nhà khoa học khám phá ra những tác dụng chống oxy hóa của Carotenoid vào năm 1968, và chỉ 2 năm sau các nhà nghiên cứu tìm ra rằng nhiều bệnh nhân ung thư có mức độ carotenoid thấp trong máu của họ. Các nghiên cứu cũng chỉ ra rằng carotenoid kích thích hệ miễn dịch bằng cách hoạt hoá những tế bào tiêu diệt tự nhiên, giết chết các tế bào ung thư.
Beta - carotene hay còn gọi là tiền vitamin A là những chất chống oxy hóa có tác dụng vô hiệu hóa các gốc tự do trong cơ thể, phòng ngừa bệnh ung thư hiệu quả. Một số loại bệnh ung thư như ung thư phổi, ung thư dạ dày sẽ không giảm được nhiều nguy cơ nếu trong chế độ ăn bị thiếu hụt hàm lượng beta caroten. Đó là vì beta caroten làm giảm tổng hợp các dấu ấn ung thư trong chu trình phát triển của các loại ung thư này. Nghiên cứu tại Đại học Yale cho thấy nguy cơ ung thư phổi giảm đi đáng kể ở những phụ nữ và nam giới ăn nhiều rau quả giàu beta-caroten. Hội Ung thư Mỹ đã xuất bản một nghiên cứu khẳng định những người đàn ông có lượng beta-caroten thấp hơn trong máu có nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt tăng.
Lycopene cũng là loại carotenoid được xem là “dũng sĩ” trong việc tiêu diệt tế bào ung thư. Một số nghiên cứu khác cho thấy lycopen có thể ngăn chặn ảnh hưởng của những chất gây ung thư nhất định, ngăn huỷ hoại tế bào sự phân chia tế bào không kiểm soát được trước khi nó bắt đầu. Những nghiên cứu dịch tễ học của Mỹ về tác dụng của lycopen cho thấy, ở vùng người dân ăn nhiều trái cây có chứa lycopen thì tỷ lệ ung thư dạ dày, trực tràng, kết tràng... thấp hơn vùng ăn ít hơn hoặc không ăn. Một nghiên cứu khác cho thấy tác dụng của lycopen làm giảm nguy cơ ung thư tuyền tiền liệt lên tới 35%.
Ngoài việc phòng chống ung thư hiệu quả, beta-carotene và lycopene còn rất nhiều tác dụng hữu ích khác. Beta carotene tuy là tiền chất của vitamin A nhưng nó không chỉ có vai trò như những gì mà vitamin A có. Nó còn sở hữu những hoạt dụng sinh học rộng rãi khác độc lập với loại vitamin thân thuộc này. Vitamin A đóng vai trò cho khả năng của thị giác và sự phát triển của trẻ em nên beta carotene cũng có tác dụng làm mắt thêm sáng, nhìn thêm tinh. Beta carotene còn làm hết sạch những nguyên tử ôxy tự do đang dư thừa điện tử trong da giúp làn da tránh lão hoá, bớt nhăn nhúm, thô ráp. Một số nghiên cứu còn chứng minh beta carotene làm giảm nồng độ cholesterol máu, cải thiện các bệnh lý tim mạch. Lycopene còn có tác dụng trong điều trị bệnh xơ gan, viêm gan, hạ huyết áp, rối loạn mỡ máu, chống khô mắt, mờ mắt...
Beta-carotene và lycopene phòng chống bệnh tật hiệu quả như vậy. Tuy nhiên, điều đáng buồn là cơ thể chúng ta không tự sản sinh ra được 2 loại carotenoid. Beta-carotene và lycopene cũng không hề xuất hiện trong động vật cũng như các thực phẩm có nguồn gốc động vật. Vì thế, cách tốt nhất để có được beta-carotene và lycopene là sử dụng một chế độ ăn nhiều trái cây, rau quả và những thực phẩm nguồn gốc từ thực vật.
3. Một số câu hỏi về Carotenoid
+ Các Carotenoid có hiệu quả gì đặc biệt?
Hàng loạt nghiên cứu khám phá ra rằng ăn những thực phẩm chứa nhiều carotenoid có thể giảm nguy cơ nhiều loại ung thư, một trong những nguyên nhân hàng đầu gây tử vong. Carotenoid cũng có thể làm giảm thấp nguy cơ bệnh tim mạch, giảm nồng độ cholesterol máu, giảm tác hại của ánh nắng mặt trời trên da,… Tăng cường sử dụng thức ăn giàu carotenoid giúp giảm nguy cơ nhiều bệnh lý khác nhau.
+ Carotenoid được khám phá khi nào?
Một nhà khoa học đã phân lập được “carotene” từ rễ cây cà rốt năm 1831, và chỉ vài năm sau đó một nhà khoa học khác lại phát hiện “xanthophylls” trong lá vàng của mùa thu. Năm 1911, một nhà khoa học khác nữa lại phát hiện đó là những hợp chất có liên quan nhau, ông đặt tên cho chúng là các “carotenoid”.
+ Bằng cách nào người ta phát hiện ra các ích lợi của carotenoid?
Phần lớn các chuyên gia dinh dưỡng và sức khỏe đều nhận thấy rằng chế độ dinh dưỡng giàu trái cây và rau xanh có liên quan với sự giảm nguy cơ nhiều bệnh. Ví dụ những người ăn chay ít mắc bệnh ung thư hơn so với những người ít ăn rau quả, trái cây. Nghiên cứu thành phần các loại thực phẩm này, họ phát hiện ra chúng rất giàu carotenoid cũng như nhiều dưỡng chất quan trọng khác. Hàng trăm nghiên cứu đã khẳng định lợi ích của trái cây và hoa quả, và hàng trăm nghiên cứu khác đã chứng minh vai trò và ích lợi của carotenoid đối với cơ thể.
+ Cơ thể có thể chuyển carotenoid thành vitamin A không?
Vâng. Một số carotenoid trong thực phẩm được ống tiêu hóa chuyển thành vitamin A, một vitamin thiết yếu cho cơ thể bạn. Beta-carotene là một loại carotenoid phổ biến nhất và đôi khi được xem như là tiền vitamin A. Các loại carotenoid chính khác như lutein và lycopene không thể chuyển thành vitamine A được.
+ Carotenoid đóng vai trò gì đối với thực vật?
Carotenoid có rất nhiều chức năng khác nhau đối với thực vật. Ánh sáng mặt trời hết sức cần thiết cho cây quang hợp, tăng trưởng và phát triển, tuy nhiên tia cực tím UV (Ultraviolet) có thể tạo ra những phân tử nguy hiểm gọi là các gốc tự do, đe dọa sự sống các tế bào. Các gốc tự do gây oxy hóa tế bào cũng giống như oxy làm cho sắt bị rỉ sét hay làm cho bơ bị ôi. Carotenoid đóng vai trò một chất chống oxy hóa, bảo vệ các tế bào tránh các tổn hại do gốc tự do. Carotenoid cũng góp phần ổn định và bảo vệ bộ gen của tế bào.
+ Điều gì xảy ra khi chúng ta ăn carotenoid?
Khi chúng ta ăn carotenoid, chúng ta có được nguồn chống oxy hóa từ thực vật. Cũng như nhiều dưỡng chất thiết yếu khác, carotenoid mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe, như tăng cường khả năng đề kháng chống nhiễm khuẩn, ngăn ngừa tổn thương DNA (Deoxyribonucleic acid) và các chất liệu di truyền khác, giảm nguy cơ ung thư,…
+ Tại sao người ta không ăn nhiều hoa quả, rau xanh?
Đây là một mục tiêu lý tưởng, nhưng không dễ dàng gì để thay đổi thói quen ăn uống của mọi người. Có người đơn giản chỉ không thích mùi vị của rau, như cây cải xanh. Có người lại thích thức ăn chế biến từ thực vật, như khoai tây chiên, trong khi loại này lại chứa nhiều gốc tự do có hại. Một số khác lại rất khó chịu với vị đắng và ít khi chịu ăn rau xanh. Một số lớn ít ăn rau quả và thường ít chịu thay đổi thói quen ăn uống của mình.
+ Các chế phẩm dinh dưỡng có thể bổ sung cho chế độ ăn thiếu rau quả không?
Hàng loạt chế phẩm bổ sung carotenoid được sản xuất chuyên biệt cho những người có chế độ ăn như vậy. Mặc dù không có sản phẩm nào cung cấp tất cả các carotenoid cần thiết nhưng người ta cũng đã chứng minh được carotenoid ở dạng này cũng giúp làm giảm nguy cơ nhiều bệnh lý ở những người ít ăn rau quả cũng như người có chế độ ăn trái cây và rau xanh bình thường. Ví dụ chế phẩm beta-carotene có thể làm đảo ngược một tình trạng tiền ung thư ở vùng miệng gọi là leukoplakia, chế phẩm lutein có thể giảm nguy cơ và có lẽ làm chậm quá trình tiến triển của bệnh thoái hóa võng mạc; còn chế phẩm lycopene có thể giảm nguy cơ ung thư tuyến tiền liệt.
+ Sự hấp thu carotenoid ở dạng tự nhiên và dạng chế phẩm thuốc, loại nào tốt hơn?
Hẳn là trong đầu bạn nghĩ ngay rằng carotenoid dạng tự nhiên dễ hấp thu hơn. Nhưng thực sự thì ngược lại, carotenoid trong các chế phẩm dinh dưỡng lại được hấp thu tốt hơn carotenoid trong thực phẩm. Lý do là carotenoid trong thực phẩm bị kềm giữ trong lưới sợi xơ rất khó tiêu hóa. Việc nấu chín thức ăn có thể phá vỡ lưới sợi này, giúp tăng cường hấp thu carotenoid, nhưng cũng có thể làm hỏng nó. Còn carotenoid trong chế phẩm bổ sung không nằm trong lưới sợi nên việc hấp thu rất dễ dàng. Rất nhiều nghiên cứu đã chứng minh tính đúng đắn của kết luận này.
Trên đây chúng tôi đã giúp bạn tìm hiểu xem carotenoid là gì và tác dụng ra sao. Hy vọng bài viết sẽ hữu ích với bạn và người thân. Cảm ơn bạn đã quan tâm, chúc bạn và gia đình luôn mạnh khỏe, hạnh phúc !
Có thể bạn quan tâm:
>>> Cà gai leo có tác dụng gì với sức khỏe con người?
Viết bình luận