Tổng quan về dược liệu thiên nhiên

Tổng quan về dược liệu thiên nhiên

1. Lịch sử sử dụng dược liệu thiên nhiên

Dược phẩm phòng bệnh và chữa bệnh xuất xứ từ 4 nguồn chính:  

+ Thiên nhiên
+ Tổng hợp
+ Bán tổng hợp
+ Công nghệ sinh học

Dược liệu thiên nhiên có nguồn gốc từ động vật, thực vật và khoáng vật. Trong đó, nguồn từ thực vật-các cây thuốc-là chủ yếu.

Loài người đã biết sử dụng dược liệu thiên nhiên từ  . Các tài liệu cổ cho thấy khoảng 5.000 năm trước công nguyên, người dân Babilon đã biết tác dụng của các cây thuốc. Di chỉ từ các ngôi mộ ướp xác khoảng 1.550 TCN cho thấy người Ai Cập thời đó đã có trình độ cao về sử dụng cây thuốc. Các thầy thuốc y học cổ đại như Hippocrat (460-357 BC), Aristot (384-322 BC) sử dụng dược liệu thiên nhiên trong phòng ngừa và điều trị bệnh.

Nền y học phương Đông, đặc biệt là nền y học Trung Quốc, đã sử dụng cây thuốc từ rất lâu. Năm 2637 TCN, đã có cuốn “Hoàng đế nội kinh” nói về các phương pháp chữa bệnh theo y học Đông phương. “Bản thảo cương mục” (1596) do Lý Thời Trân (1518-1593) biên soạn nhà Minh được công nhận thực sự có giá trị y học, và đến nay vẫn được xem là cuốn sách giáo khoa về y học cổ truyền đầu tiên của Trung quốc.

Ấn độ cũng tự hào về nền y học dân tộc Ayurveda (có nghĩa là kiến thức trường thọ) của họ. Nền y học này đã tồn tại hàng nghìn năm trên cơ sở các phương pháp điều trị dựa vào dược liệu tự nhiên, hiện nay vẫn được bảo tồn và phát triển. Các dân tộc khác trên Thế Giới đặc biệt là các nước Châu Á như Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc,... đều có nền y học dân tộc riêng của mình. Và chủ yếu dựa vào nguồn gốc dược liệu thiên nhiên.

Y học dân tộc Việt nam đã xuất hiện từ hàng nghìn năm trước công nguyên đến nay. Trong đó, có những đại biểu xuất chúng như: Danh y Tuệ Tĩnh Thiền sư (1330-?) đã khởi xướng chủ thuyết “Nam dược trị nam nhân" và ông được xem “vị thánh của thuốc nam" với các tác phẩm: Nam Dược Thần Hiệu, Hồng nghĩa Giác tu Y thư… Ông không chỉ dùng thuốc để chữa bệnh mà còn kết hợp với châm cứu, xoa bóp, bấm huyệt, xông ... Ông còn quan tâm đến việc tổ chức chữa bệnh tại chùa, làng... Nhấn mạnh đến rèn luyện thân thể và vệ sinh, sinh hoạt điều độ, chống mê tín, bùa chú.

Hải Thượng Lãn Ông (1720-1791), còn có nghĩa là “Ông già lười” Hải Thượng, tên thật là Lê Hữu Trác, đã kế thừa xuất sắc sự nghiệp “Nam dược trị Nam nhân” của Tuệ Tĩnh trong việc sử dụng thuốc nam cho người Việt. Ông nghiên cứu sâu lý luận Trung y, nhưng kết hợp với thực tế, dược liệu Việt nam để đúc kết ra kiến thức y học cổ truyền dân tộc. Tác phẩm nổi tiếng của Hải Thượng Lãn Ông là "Hải thượng Y tôn Tâm lĩnh” gồm 28 tập 66 quyển gồm đủ các mặt y đức, y lý, y thuật, dược, di dưỡng… Ngoài ra, còn có “Lĩnh nam Bản thảo” và “Thượng kinh Ký sự”.

* CÂY DƯỢC LIỆU CÓ NHỮNG ĐẶC ĐIỂM GÌ?

Có rất nhiều hình thức sử dụng dược liệu, Các loại cây dược liệu được chia làm ba nhóm:

Nhóm cây cỏ được sử dụng trực tiếp để chữa trị bệnh. Ví dụ: Rau má, gừng, lá lốt, mã đề, kinh giới, tía tô …

Nhóm cây cỏ trước sử dụng qua bào chế. Ví dụ: Cây sinh địa (địa hoàng), sâm, gừng, hà thủ ô, tam thất

Nhóm cây cỏ làm nguyên liệu chiết suất các chất có hoạt tính cao. Ví dụ: Thanh cao hoa vàng, bạc hà, hoa hòe…

Đa dạng về chu kỳ sống của cây dược liệu

Cây 1 năm: gừng, ngải cứu, sinh địa…

Cây 2 năm: mạch môn, cát cánh, bạch truật, nga truật…

Cây lâu năm: Cam, quýt, hồi, sứ, duối, gáo, thông, xoài…

Đa dạng về dạng cây dược liệu

Thân thảo mềm yếu: mã đề, lá lốt, ba kích, hà thủ ô, bồ công anh…

Thân bụi: đinh lăng, nhân trần, hoàn ngọc…

Thân gỗ nhỏ: nhóm Citrus, hoa hòe,…

Thân gỗ lớn: hồi, quế, đỗ trọng, long não, canhkina…

Đa dạng về phân bố dược liệu - Cây dược liệu phân bố trên nhiều địa hình

Vùng ven biển: dừa cạn, hương phụ…

Vùng đồng bằng: bạc hà, hương nhu, bạch chỉ, sâm đại hành…

Vùng giáp ranh đồng bằng và trung du: sả, ngưu tất, rau má…

Trung du: quế, hồi, sa nhân…

Núi cao: sâm, tam thất, đỗ trọng, sinh địa…

Đa dạng về bộ phận sử dụng dược liệu (phương pháp khai thác, thu hái)

Các cây dược liệu khai thác rễ củ: sinh địa, hoài sơn, tam thất, sâm đại hành, trinh nữ, cỏ tranh, ngưu tất…

Các cây dược liệu khai thác thân cành: quế, long não,..

Các cây dược liệu khai thác để chưng cất tinh dầu: bạc hà, xuyên tâm liên, thanh cao hoa vàng…

Dược liệu khai thác nụ hoa quả: hoa hòe, hoa hồi, bồ kết.

* VAI TRÒ VÀ GIÁ TRỊ CỦA CÂY DƯỢC LIỆU

Hiện nay theo thống kê trên thế giới về cây dược liệu ở Châu Âu có tới 1482 cây chữa bệnh, Á nhiệt đới và Nhiệt đới 3650 cây chữa bệnh với nhiều nhóm công dụng khác nhau:

Hiện có khoảng 30% tổng giá trị thuốc chữa bệnh do cây dược liệu cung cấp được khai thác từ trong tự nhiên và được trồng trọt.

Sau khi khảo sát các cây thuốc về nhiều phương diện khác nhau. Chúng ta thấy rằng ngay trong phạm vi riêng biệt của ngành dược, các phương thức sử dụng dược liệu cũng rất phong phú.

Ngoài việc sử dụng cổ truyền dùng nguyên dạng hay ở dạng bào chế, càng ngày các cây cỏ càng được sử dụng nhiều để chiết suất các chất có tác dụng sinh lý hoặc có thể chuyển thành thuốc.

Nói chung việc chiết suất các cây dược liệu trong tự nhiên dễ dàng hơn và rẻ tiền hơn việc tổng hợp hoàn toàn các chất đó. Trong nhiều trường hợp, người ta tìm đến các phương pháp bán tổng hợp. Các cây dược liệu có vô số chất tổng hợp mà việc chiết suất thì mới bắt đầu được đề cập đến. Người ta chỉ mới bắt đầu hướng việc sản xuất (chọn giống, dùng các chất tiền hoạt chất) ở các thực vật hạ đẳng. Ở các thực vật thượng đẳng chỉ mới được nghiên cứu ở một số ít loài. Mặt khác việc thống kê phân loại hệ thực vật ứng dụng trong y học còn thiếu tính hệ thống, trong tương lai sẽ có nhiều triển vọng và đem lại hiệu quả cao.

Ngày nay, chúng ta không thể phủ nhận được tầm quan trọng của việc điều trị bằng hoá học nhưng đồng thời chúng ta vẫn phải công nhận rằng việc điều trị bằng cây cỏ theo nghĩa rộng có giá trị gần bằng hoá trị liệu ngay ở những nước được coi là tiên tiến nhất. Việc điều trị bệnh bằng phương pháp kết hợp đông, tây dưỡng đang được áp dụng ở hầu hết các châu lục, đặc biệt ở các nước Châu Á có hiệu quả rất cao.

Có thể bạn quan tâm: 

>>> Thực phẩm chức năng xưa và nay

>>> Các loại thuốc trợ tim hiệu quả

>>> Ăn gì để bổ sung estrogen và progesterone an toàn